Motivación académica y autoconcepto musical del alumnado de enseñanzas superiores de música
Date:
2022-02-14
UNIVERSAL IDENTIFIER: http://hdl.handle.net/11093/3056
DOCUMENT TYPE: doctoralThesis
Abstract
La elección de los estudios de música generalmente responde a un perfil de alumnado
muy vocacional. Uno de los retos a los que tiene que enfrentarse estos alumnos reside
precisamente en mantener la motivación para ir superando cada uno de los niveles con éxito,
no en vano solamente un pequeño porcentaje de los alumnos que inician sus estudios musicales
consigue finalizar el ciclo completo de estudios. Por ello consideramos el punto de partida de
este estudio en el análisis de este constructo: la motivación académica del alumnado. El nivel
elegido ha sido el grado superior, al considerar que se trata de un colectivo que realiza los
estudios de forma totalmente voluntaria y por deseo e interés propio. Dado que la motivación
se relaciona íntimamente con el autoconcepto, decidimos analizar ambos constructos así como
el clima motivacional percibido para complementar el perfil del alumnado participante.
La evolución legislativa en las enseñanzas superiores de música en España no ha sido
especialmente ambiciosa, ya que históricamente las han situado en el marco de las enseñanzas
artísticas de régimen especial ocupando un espacio ambiguo en las enseñanzas superiores. Si
bien es cierto que su equivalencia es a todos los efectos como un título universitario de grado,
la no consideración universitaria sitúa a estas enseñanzas en un segundo plano para diversos
trámites administrativos, ayudas al estudiante y reconocimiento social. Este es otro de los
desafíos a los que los alumnos de enseñanzas superiores de música han de enfrentarse ya que,
bien por presión social u otros motivos, muchos optan por estudiar previamente o
simultáneamente otros estudios universitarios alternativos. La aplicación de la normativa
exigida por el Espacio Europeo de Educación Superior (EEES) obligó a realizar modificaciones
y reformas curriculares, pero la naturaleza de estos estudios sigue ocupando el mismo lugar a
pesar de que esta problemática se arrastra desde hace más de tres décadas.
Precisamente por este motivo decidimos incorporar al estudio a participantes de otro
sistema educativo de enseñanzas superiores de música: el alumnado portugués. Desde la
reforma educativa del año 1983 (Decreto-Ley 310/1983), los estudios de música en Portugal
han conseguido pasar a otro nivel. En la enseñanza de régimen general se integra la música en
su currículo, se crean centros integrados de enseñanza secundaria por todo el país ofreciendo la
posibilidad de que el alumno curse en un mismo espacio y bajo un currículo común la enseñanza
musical y general, se refuerzan las escuelas y conservatorios de música con el objetivo de
estimular la enseñanza vocacional y sitúan las enseñanzas superiores en el espacio universitario.
Esta proliferación de centros educativos, acompañada de una fuerte inversión en contratación
de profesorado tanto nacional como extranjero, provocó una verdadera revolución en el sistema.
Con respecto a las enseñanzas superiores de música, su impartición depende de dos tipos de
centros: las escuelas superiores de música o institutos politécnicos y las universidades. Los
currículos que se imparten en ambos centros son de similar naturaleza, aunque la orientación
politécnica reside en una formación más orientada al desempeño musical profesional y la
universitaria al desempeño científico y académico. Ambas titulaciones conducen a estudios de
segundo ciclo o máster que también se pueden cursar en sus respectivos centros. Los estudios
de tercer ciclo o doctorado, solamente se pueden cursar actualmente en las universidades
portuguesas.
Por lo tanto, el objetivo principal de este estudio consiste en analizar la motivación, el
clima motivacional y el autoconcepto musical en estudiantes de enseñanzas superiores de
música, así como establecer un modelo predictivo de la motivación en ambos países en función
de variables psicológicas, personales y demográficas. Para evaluar cada una de las variables
objeto de estudio, los instrumentos empleados han sido los siguientes. Para la motivación
académica se ha utilizado la escala EME-E, originariamente denominada Echélle de Motivation
en Education de Vallerand et al. (1989) en su versión adaptada al ámbito de conservatorios de
música por Núñez et al. (2009). Para el clima motivacional se ha utilizado la escala CF-15, en
su versión original Perception of School Goal Emphases Scales de Kaplan y Maehr (1999)
adaptada a conservatorios superiores de música por Valencia Déniz (2011). Finalmente,
también se ha utilizado la escala AMAC, desarrollada para medir específicamente el
Autoconcepto Musical del Alumnado de Conservatorio por Granda et al. (2012). Como
variables sociodemográficas se han seleccionado: el sexo, la edad, el país y el centro de
estudios; como variable personal: los vínculos y antecedentes familiares con la música; y como
variables formativas: el curso, la especialidad, el conocimiento de idiomas y posibles estudios
universitarios.
El estudio se ha realizado desde un enfoque transversal observacional con un diseño no
experimental mediante un procedimiento cuantitativo.
Entre las conclusiones más reseñables podemos afirmar que el clima motivacional
percibido no es un constructo que afecte de forma significativa a la motivación del alumnado
de enseñanzas superiores de música. Dentro de aquél, solamente en el clima tarea encontramos
resultados que de forma leve afectan a la motivación, lo que evidencia una clara orientación al
logro en este contexto. En cambio, sí se pudo constatar la influencia que ejerce el autoconcepto
musical sobre la motivación académica, siendo fundamental además la motivación intrínseca
en el éxito de estos estudios. Con respecto a las variables independientes utilizadas podemos
afirmar que el sexo no es determinante en la motivación general del alumnado de enseñanzas
superiores de música, aunque sí lo es la edad. Las conclusiones más destacables surgen a nivel
comparado, donde los resultados evidencian una mayor motivación académica de los alumnos
portugueses frente a los alumnos que cursan sus estudios en el sistema educativo español.
Asimismo, en los alumnos españoles se observa una mayor vinculación familiar con respecto
al mundo de la música, siendo mayoritarios aquellos alumnos que cursan o han cursado otros
estudios universitarios ajenos a ella. Por contra, en los alumnos portugueses se aprecia una
menor tradición familiar y una dedicación académica prácticamente exclusiva a la música.
Por todo ello, consideramos que esta investigación evidencia la necesidad de prestar una
mayor atención a la motivación del alumnado de enseñanzas superiores de música –tanto por
parte del profesorado como de las administraciones educativas–, así como la necesidad de
incluir dichos estudios en el sistema universitario español A elección dos estudos de música xeralmente responde a un perfil de alumnado moi
vocacional. Un dos retos aos que ten que enfrontarse estes alumnos reside precisamente en
manter a motivación para ir superando cada un dos niveis con éxito, non en balde soamente
unha pequena porcentaxe dos alumnos que inician os seus estudos musicais consegue finalizar
o ciclo completo de estudos. Por iso consideramos o punto de partida deste estudo na análise
deste constructo: a motivación académica do alumnado. O nivel elixido foi o grao superior, ao
considerar que se trata dun colectivo que realiza os estudos de forma totalmente voluntaria e
por desexo e interese propio. Dado que a motivación relaciónase intimamente co autoconcepto,
decidimos analizar ambos os constructos así como o clima motivacional percibido para
complementar o perfil do alumnado participante.
A evolución lexislativa nas ensinanzas superiores de música en España non foi
especialmente ambiciosa, xa que historicamente situáronas no marco das ensinanzas artísticos
de réxime especial ocupando un espazo ambiguo no ensino superior. Aínda que é certo que a
súa equivalencia é para todos os efectos como un título universitario de grao, a non
consideración universitaria sitúa a estas ensinanzas nun segundo plano para diversos trámites
administrativos, axudas ao estudante e recoñecemento social. Este é outro dos desafíos aos que
os alumnos de ensinanzas superiores de música teñen que enfrontarse xa que, ben por presión
social ou outros motivos, moitos optan por estudar previamente ou simultaneamente outros
estudos universitarios alternativos. A aplicación da normativa esixida polo Espazo Europeo de
Educación Superior (EEES) obrigou a realizar modificacións e reformas curriculares, pero a
natureza destes estudos segue ocupando o mesmo lugar a pesar de que esta problemática
arrástrase desde fai máis de tres décadas.
Precisamente por este motivo decidimos incorporar ao estudo a participantes doutro
sistema educativo de ensinanzas superiores de música: o alumnado portugués. Desde a reforma
educativa do ano 1983 (Decreto-Lei 310/1983) os estudos de música en Portugal conseguiron
pasar a outro nivel. No ensino de réxime xeral intégrase a música no seu currículo, créanse
centros integrados de ensino secundario por todo o país ofrecendo a posibilidade de que o
alumno curse nun mesmo espazo e baixo un currículo común o ensino musical e xeral,
refórzanse as escolas e conservatorios de música co obxectivo de estimular o ensino vocacional
e sitúan os ensinos superiores no espazo universitario. Esta proliferación de centros educativos,
acompañada dun forte investimento en contratación de profesorado tanto nacional como
estranxeiro, provocou unha verdadeira revolución no sistema. Con respecto ao ensino superior
de música, a súa impartición depende de dous tipos de centros: as escolas superiores de música
ou institutos politécnicos e as universidades. Os currículos que se imparten en ambos centros
son de similar natureza, aínda que a orientación politécnica reside nunha formación máis
orientada ao desempeño musical profesional e a universitaria ao desempeño científico e
académico. Ambas as titulacións conducen a estudos de segundo ciclo ou máster que tamén se
poden cursar nos seus respectivos centros. Os estudos de terceiro ciclo ou doutoramento,
soamente se cursan actualmente nas universidades portuguesas.
Polo tanto, o obxectivo principal deste estudo consiste en analizar a motivación, o clima
motivacional e o autoconcepto musical en estudantes de ensinos superiores de música, así como
establecer un modelo preditivo da motivación en ambos os países en función de variables
psicolóxicas, persoais e demográficas. Para avaliar cada unha das variables obxecto de estudo,
os instrumentos empregados foron os seguintes. Para a motivación académica utilizouse a
escala EME-E, orixinariamente denominada Echélle de Motivation en Education de
Vallerand et al. (1989) na súa versión adaptada ao ámbito de conservatorios de música por
Núñez et al. (2009). Para o clima motivacional utilizouse a escala CF-15, na súa versión
orixinal Perception of School Goal Emphases Scales de Kaplan e Maehr (1999) adaptada
a conservatorios superiores de música por Valencia Déniz (2011). Finalmente, tamén se
utilizou a escala AMAC, desenvolvida para medir especificamente o Autoconcepto Musical
do Alumnado de Conservatorio por Granda et al. (2012). Como variables socio-demográficas
seleccionáronse: o sexo, a idade, o país e o centro de estudos; como variable persoal: os vínculos
e antecedentes familiares coa música; e como variables formativas: o curso, a especialidade, o
coñecemento de idiomas e posibles estudos universitarios.
O estudo realizouse desde un enfoque transversal observacional cun deseño non
experimental mediante un procedemento cuantitativo.
Entre as conclusións máis reseñables podemos afirmar que o clima motivacional
percibido non é un constructo que afecte de forma significativa á motivación do alumnado de
ensinos superiores de música. Dentro daquel, soamente no clima tarefa atopamos resultados
que de forma leve afectan á motivación, o que evidencia unha clara orientación ao logro neste
contexto. En cambio, si se puido constatar a influencia que exerce o autoconcepto musical sobre
a motivación académica, sendo fundamental ademais a motivación intrínseca no éxito destes
estudos. Con respecto ás variables independentes utilizadas podemos afirmar que o sexo non é
determinante na motivación xeral do alumnado de ensinos superiores de música, aínda que si o
é a idade. As conclusións máis destacables xorden a nivel comparado, onde os resultados
evidencian unha maior motivación académica dos alumnos portugueses fronte aos alumnos que
cursan os seus estudos no sistema educativo español. Así mesmo, nos alumnos españois
obsérvase unha maior vinculación familiar con respecto ao mundo da música, sendo
maioritarios aqueles alumnos que cursan ou cursaron outros estudos universitarios alleos a ela.
Por contra, nos alumnos portugueses apréciase unha menor tradición familiar e unha dedicación
académica practicamente exclusiva á música.
Por todo iso, consideramos que esta investigación evidencia a necesidade de prestar unha
maior atención á motivación do alumnado das ensinanzas superiores de música –tanto por parte
do profesorado como das administracións educativas–, así como a necesidade de incluír os
devanditos estudos no sistema universitario español The choice to pursue music studies generally responds to a highly vocational student
profile. One of the challenges faced by these students is to maintain the motivation to
successfully complete each level. As a matter of fact, only a tiny percentage of the students who
start their musical training manage to finish the full cycle of studies. We therefore consider
students' academic motivation as the starting point of this study in the analysis of this construct.
The level chosen has been higher education, considering that it is a group that pursues studies
on a completely voluntary basis and out of their own desire and interest. Given motivation is
closely related to self-concept, we decided to analyse both constructs, as well as the perceived
motivational climate, in order to complement the profile of the participating students.
The legislative evolution on higher music education in Spain has not been particularly
ambitious. Historically, music has been placed within the framework of a special artistic
education, occupying an ambiguous space in higher education. Although these teachings are
for all intents and purposes equivalent to a university degree, their non-university consideration
places them in the background when it comes to administrative procedures, student aid and
social recognition. This is another challenge that students of higher music education have to
face, as many, due to social pressure or other reasons, choose alternative university careers
previously or simultaneously. The implementation of the regulations required by the European
Higher Education Area (EHEA) made it necessary to carry out curricular modifications and
reforms; still, the nature of these studies continues to occupy the same place despite the fact
that this problem has been dragging on for more than three decades.
For this reason, we decided to incorporate participants from another higher music
education system into the study: Portuguese students. Since the educational reform in 1983
(Decree-Law 310/1983), music studies in Portugal have managed to go to another level. Music
is integrated into general education: integrated secondary educational centres are created
throughout the country, offering the students the possibility of carrying out musical and general
education in the same space and under a common, standard curriculum; music schools and
conservatories are strengthened in order to support vocational training and higher education is
placed in the university area. This proliferation of educational centres, accompanied by a
substantial investment in the recruitment of both national and foreign teachers, brought about a
real revolution in the system. With regard to higher music education, it is provided by two types
of centres: higher music schools –or polytechnic institutes– and universities. The curricula
taught in both institutions are similar in nature, although the polytechnic training focuses
more on professional musical performance, while the university orientation is more towards
scientific and academic performance. Both degrees lead to second-cycle or master's studies that
can also be taken at their respective centres. Third-cycle or doctoral studies are currently only
available at Portuguese universities.
Therefore, the main objective of this study is analysing motivation, motivational climate
and musical self-concept in students of higher music education, as well as establishing a
predictive model of motivation in both countries based on psychological, personal and
demographic variables. The following instruments were used to assess each of the variables
under study: for academic motivation, the EME-E scale was used, originally called Echélle de
Motivation en Education de Vallerand et al. (1989), in its version adapted to the music
conservatory setting by Núñez et al. (2009); for the motivational climate, the CF-15 scale was
used, in its original version Perception of School Goal Emphases Scales by Kaplan and Maehr
(1999), in its Spanish version aadapted to higher music conservatories by Valencia Déniz
(2011); and finally the AMAC scale, developed to specifically measure the Musical Self-
Concept of Conservatory Students by Granda et al. (2012), was also used. As sociodemographic
variables, gender, age, country and school were selected; as personal variables, family
background and its current and previous connections with music; and lastly, as educational
variables, grade, specialty, knowledge of languages and other university studies.
The study was carried out from a cross-sectional observational approach with a nonexperimental
design using a quantitative procedure.
Among the most noteworthy conclusions, we can affirm that the perceived motivational
climate is not a construct that significantly affects the motivation of students in higher music
education. In fact, only in the climate task climate task do we find results that slightly affect
motivation, which is evidence of a clear achievement orientation in this context. On the other
hand, it was possible to verify the influence that the musical self-concept exerts on academic
motivation, with intrinsic motivation also being fundamental in the success of these studies.
Regarding the independent variables used, we can affirm that gender is not a determining factor
in the general motivation of students in higher music education, although age is. The most
notable conclusions emerge at a comparative level, where the results show a greater academic
motivation in Portuguese students compared to students who study in the Spanish educational
system. Additionally, we observe that Spanish pupils show a greater family connection to the
world of music, with a majority of them who are pursuing or have pursued other university
studies outside music. By contrast, Portuguese students show a lesser family tradition and a
practically exclusive academic dedication to music.
For all these reasons, we consider that this research shows the need to pay greater
attention to the motivation of students in higher music education – both on the part of teachers
and educational administrations, – as well as the need to include these studies in the Spanish
university system.
Files in this item
![pdf [PDF]](/xmlui/themes/Mirage2/images/thumbnails/mimes/pdf.png)
- Name:
- BlancoNovoa_Susana_TD_2021.pdf
- Size:
- 4.725Mb
- Format:
- Description:
- Embargado 2024-01-26